عوامل مختلفی می‌تواند اثر مستقیم و غیر مستقیمی بر عملکرد مصالح ساختمانی استفاده شده در سازه داشته باشد. بدیهی می‌باشد که نقش عوامی محیطی در این این تاثیرات می‌تواند نقش مهمی را ایفا کند، یکی از عواملی که می‌تواند برای مصالح ساختمانی استفاده شده در سازه مخرب باشد رطوبت محیط است. زیرا ترک‌ها و خلل و فرج موجود در مصالح ساختمانی و ویژگی‌های مکانیکی آن‌ها نقش مهمی در نفوذ رطوبت به داخل آن هاست. این امری است که باید منتظر پیامدهای مخرب مترتب بر آن برای اجزایی از ساختمان باشیم.
ترک‌هایی مویی و خلل و فرج‌های موجود در مصالح ساختمانی:
اندازه ترک‌های موجود در مصالح ساختمانی بسیار مختلف است، اگر قطر این ترک‌ها بسیار ریز باشد مثلا زیر 50 میکرون خاصیت جذب آب به داخل مصالح را پیدا می‌کنند و به این ترک‌ها ترک‌های مویی گفته می‌شود. میزان آب جذب شده توسط این ترک‌ها به دو عامل بستگی دارد:
- فشار موجود در ترک: این فشار که با کاهش مقدار قطر ترک‌ها افزایش می‌یابد و بیشترین حد خود را در قطر‌های یک میکرون دارد.
- کشش جداره‌های ترک ها: به طور کلی اگر سطوح مصالح دارای بارهای الکتریکی باشند قابلیت جذب مولکول‌های آب را دارند، و علت آن خاصیت قطبی مولکول‌های آب می‌باشد، مصالحی مثل سنگ ها، شیشه‌ها و ملات‌ها و فلزات اکسیده شده از این قبیل مصالح ساختمانی می‌باشند. موادی که این خاصیت الکتریکی را نداشته باشند، آب را جذب نمی‌کنند، مثل قیرها و مواد پلاستیکی مثل پلی اتیلن.
خلل و فرج‌های موجود در مصالح اگر بسیار باریک و ریز باشند خاصیتی مثل ترک‌های مویی خواهند داشت، بعضی از مصالح فاقد خلل و فرج می‌باشند مثل فلزات، مصالح شیشه‌ای و بعضی انواع سنگ‌ها ولی بعضی انواع مصالح ساختمانی قابلیت ترک پذیری زیادی دارند مثل سنگ مرمر.
رطوبت‌ها معمولا به دو روش به ساختمان نفوذ می‌کند:
- نفوذ رطوبت از پایین و حرکت ان به سمت بالا: معمولا این روش انتقال رطوبت از پی ساختمان و حرکت ان در دیوارها به سمت بالا بواسطه ترک‌های مویی موجود در آن اتفاق می‌افتد. جالب اینجاست که استفاده بیش از حد از مصالح ساختمانی که خاصیت جذب آب ندارند مثل مواد قیری و استفاده از رنگ‌ها روغنی باعث عدم تنفس ساختمانی و باقی ماندن رطوبت در دیوارها و صعود آن به سمت بالای ساختمان می‌شود. استفاده از سیستم‌های مختلف زهکشی و تعبیه آن‌ها در محل مناسب، و یا ایجاد باغچه در محیط اطراف ساختمان که موجب جذب رطوبت اضافی می‌شود. اما باید توجه داشت که حین عملیات خاکبرداری پی باید از عدم وجود ریشه گیاهان در اطراف پی مطمئن شد، چون این ریشه‌ها سبب جذب رطوبت به فونداسیون می‌شوند. ضمنا در ساختمان‌های که از سیستم چاه حفاری به عنوان سیستم جذب فاضلاب استفاده می‌کنند، باید به صورت متوالی این چاهک‌ها تخلیه شده و از گرفتگی آن‌ها پرهیز شود، چون باعث افزایش رطوبت می‌شود و حتی المقدور باید سعی در اتصال به سیستم فاضلاب شهری داشت. در ساختمان‌ها باید از سالم بودن تأسیسات آبی حصول اطمینان شود، و در صورت فرسوده بودن آن‌ها سریعا اقدامات لازم جهت تعمیر و تعویض آن‌ها انجام گردد.
-
نفوذ رطوبت از سمت بالا به پایین: منشأ این نوع از رطوبت بارندگی می‌باشد، برای جلوگیری از نفوذ این نوع رطوبت به داخل ساختمان باید تدابیری اندیشیده و به کار بسته شود، مثلا باید شیب بندی بام با رعایت اصول مهندسی انجام شود به صورتی که آب‌های جمع شده به سمت ناودانی‌ها هدایت گردد. یکی دیگر از مسائل مهم استفاده از عایق‌های رطوبتی مناسب و در نظر گرفتن عمر مفید آن‌ها و محاسبه ارتفاع استقرار بر روی دیوار جان پناه است که با توجه به ارتفاع برف برای جلوگیری از نفوذ رطوبت در نظر گرفته می‌شوند. در مناطق سرد سیر نیز نباید ناودانی‌ها در معرض یخ زدگی قرار گیرند، زیرا دیگر قابلیت سرویس دادن را ندارند، این امر باعث عدم انتقال آب و نفوذ رطوبت به داخل ساختمان می‌شود. تعبیه ناودانی‌ها در داخل دیوارها و استفاده از عایق حرارتی مناسب می‌تواند از راهکار‌های مفید در این زمینه باشد.
اثرات رطوبت در ساختمان:
ظهور انواع لکه‌ها در سقف و دیورا‌ها و فرسایش مدام اندود گچ و یا فرسایش رنگ، شوره زدن و کدر شدن دیوار ها، فرسایش قاب‌های فلزی درب و پنجره ها، و وفرتوت شدن و سنگین شدن درب‌های چوبی، هجوم حشرات و قارج ها، و حتی اگر درصد رطوبت بالا باشد صدمه دیدن لوازم خانگی می تواند از اثرات نفوذ رطوبت در داخل ساختمان باشد.
اما امری که مهم به نظر می‌رسد شناخت منشا رطوبت برای انجام اقدامات لازم جهت دفع آن می‌باشد، مثلا اگر رطوبت فقط در یک دیوار از ساختمان ظاهر گردد و ارتفاع سطح آن و شکل آن به مرور زمان نوسان داشته باشد، این می‌تواند مشخصه این باشد که منشا رطوبت آب‌های سطحی است.
حال اگر رطوبت در قسمت‌های مختلف ساختمان مشاهده شود و نوسانی نیز در سطح و شکل آن نباشد مشخص می‌شود که منشا رطوبت آب‌های زیر زمینی می‌باشد.
جالب اینجاست که در ابنیه قدیمی که به جای مصالح امروزی از خشت و گل استفاده می‌شد، هنگام نفوذ رطوبت به بافت دیوارها، تورم رس موجود در دیوار مانع پیشروی رطوبت به سمت بالا می‌شد.